Król Polski Kazimierz [Jagiellończyk] na prośbę królowej Zofii potwierdza trakty handlowe dla kupców lubelskich do Wielkopolski i Wrocławia, Sandomierz 5 stycznia 1450 r.

A. Oryginał na pergaminie, 385 x 220 + 78 mm., zniszczony, podklejony taśmą, tekst w dwóch miejscach uszkodzony [1]. Pieczęci brak, nacięcie po pasku do przywieszenia pieczęci. Archiwum Państwowe w Lublinie, DmL., sygn. 12.

B. Kopiariusz z 1763 r., KmL, sygn. 145, k. 40-40v, na podstawie A. – C. Kopia nie uwierzytelniona z XVIII w., na podstawie A.

a. L. Białkowski, „Lublin na starych szlakach handlowych”, Pamiętnik Lubelski, t. 3, Lublin 1935, s. 290-291, na podstawie A.

REGEST: Sumariusz z 1781 r., KmL, sygn. 248, s. 10  Sumariusz z 1841 r., AmL, sygn. 151, nr 27 – MRPS I, nr 81. – J. Riabinin, Materiały..., nr 30 – Kat. Łop., cz. I, nr 36 – M. Trojanowska, Katalog..., nr 14.

TŁUMACZENIE CZĘŚCIOWE: K. Myśliński, „Wójt dziedziczny i rada miejska w Lublinie 1317-1504”, Lublin 1962, s. 107-108.

J. Riabinin, Materiały, s. 11 przypuszcza, że istniał osobny dokument Władysława Jagiełły ustanawiający trakty handlowe dla kupców. Inaczej K. Myśliński, „Lublin a handel Wrocławia z Rusią w XIV i XV w.”, Rocznik Lubelski, t. 3, 1960, s. 16, który zwrócił uwagę, że dokument Kazimierza Jagiellończyka ani nie przytacza dokumentu Władysława Jagiełły, ani nawet nie czyni o nim wzmianki.

[1] Na odwrocie: regest XVII­wieczny, częściowo zatarty i zaklejony.

^[a]Kazimirus Dei gracia r[ex Polonie], magnus dux Lithwanie, Russie etc., significamus tenore presencium universis, quibus expedit, /2/ quomodo in nostra ac prelato[rum et] baronum nostrorum constituta presencia serenissima princeps domina regina, genitrix nostra

/3/ carissima nostram maiestatem petivit cum instancia, ut ipsam in eo et eodem iure, in quo eam serenissimus princeps diue et /4/ recolende memorie geniter noster carissimus morte reliquit, remanere et conservare dignaremur, quod omnes et singuli /5/ mercatores, inscitores et vectores cum ipsorum mercanciis, bonis et rebus quibuscumque de terris Russie seu Belzensis per civita- /6/ -tes et opida, videlicet Hrubyeschow¹, Crassnistaw², Lublin³, Kazimiriam⁴ et demum per Swolen⁵ ac per civitatem ipsius Radomiensem⁶ /7/ stratis antiquis et consuetis ad terras Maioris Polonie ac Wratislaviam pergebant et ambulant, in quo iure prefatam /8/ dominam genitricem nostram [per]manemus et ad dies vite sue extremos conservamus. Huiusmodi transitum mercatorum per civita- /9/ -tes, opida ac stratas consuetis, superius descriptas approbantes volumus eciam, ut cives nostri Lublinenses et ipsorum mer-

/10/ -catores, inscitores et vectores cum ipsorum mercanciis, pannis, bobus, ceris, pallibus et aliis rebus et bonis quibuscumque /11/ memoratis stratis seu viis usque per civitatem Radomensem proficiscantur, de Radom vero versu terras Maioris Polonie /12/ per Przitik⁷ et Inowlodz, Wratislauiam autem per opidum Opoczno⁸ iter continuando in eundo et redeundo pergere ac /13/ transire debent, unde vobis omnibus et singulis capitaneis, tenutariis, burgabiis, procuratoribus, woyewodis, /14/ magistris civium, consulibus c[ivitatu]m et opidorum, teoloneatoribus, passuum navigiorumve custodibus et ipsorum vicesgerentibus,

/15/ ubilibet in regno consisten[tibus^[b] nostris^[c] fi]delibus dilectis mandamus strictissime precipientes, quatenus pretactos cives nostros /16/ Lublinenses et ipsorum mer[catores] et vectores cum eorum bonis quibuscumque, stratis seu viis prescriptis proficiscentes /17/ secure, sine quovis imp[edimento] [...] permittatis totiens, quotiens opportunum fuerit permitti faciatis, secus non /18/ facturum gracie nostre sub [obtentu. Harum q]^[d]uibus sigillum nostrum est subappensum testimonio litterarum. Datum Sandomirie, /19/ feria secunda in vigilia [Epiphanie^[e]], sub anno eiusdem millesimo quadringe[n]tesimo quinquagesimo.

/20/ Relatio magnifici Johannis de Co-

/21/ -nyeczpole Regni Polonie cancellarii.

[a] Inicjał.

[b] Odczyt niepewny, tekst częściowo uszkodzony.

[c] Zaproponowana przez L. Białkowskiego, Lublin na szlakach... koniektura nobis nie wydaje się uzasadniona.

[d] Lakuna uzupełniona na podstawie DmL, sygn. 10.

[e] Element datacji uzupełniony przez L. Białkowskiego, op. cit. na podstawie MRPS I, nr 81.

TŁUMACZENIE:

Kazimierz z łaski Boga król Polski, wielki książę Litwy, Rusi itd. oznajmiamy niniejszym pismem wszystkim, których [to] dotyczy, ponieważ w obecności naszej oraz naszych dostojników i baronów wielce miłościwa pani królowa, nasza najdroższa rodzicielka poprosiła nasz majestat o wstawiennictwo, aby samą w tym zarazem prawie, w którym ją najdostojniejszy władca o długiej i godnej czci pamięci, nasz najdroższy rodziciel pozostawił z powodu śmierci, uznajemy godnym pozostawić i zachować, aby wszyscy i pojedynczy kupcy, kramarze i furmani podążali i udawali się z ich towarami, dobrami i jakimikolwiek rzeczami na sprzedaż z ziemi ruskiej, czyli bełskiej przez miasta i miejscowości, mianowicie Hrubieszów, Krasnystaw, Lublin, Kazimierz a następnie przez Zwoleń oraz przez samo miasto Radom dawnymi i zwykłymi drogami, powyżej opisanymi do ziem Wielkopolski i do Wrocławia, w którym to prawie wspomnianą panią rodzicielkę naszą pozostawiamy i do ostatnich dni jej życia zachowujemy. Po zaakceptowaniu takiego szlaku kupieckiego przez miasta, miejscowości i drogi zwykłe, powyżej opisane chcemy także, aby mieszczanie nasi lubelscy i ich kupcy, kramarze i furmani z ich towarami, suknem, wołami, woskiem, płaszczami i innymi rzeczami i dobrami wszelkimi, wspomnianymi szlakami czy drogami podążali aż do miasta Radomia, z Radomia zaś w kierunku ziem Wielkopolski przez Przytyk i Inowłódź, do Wrocławia zaś przez miasto Opoczno drogę kontynuowali tam i z powrotem, podążać i przechodzić powinni, gdzie wam wszystkim i pojedynczym starostom, tenutariuszom, burgrabiom, włodarzom, wojewodom, burmistrzom, rajcom miast i miejscowości, celnikom, strażnikom celnym żeglugi i ich zastępcom gdziekolwiek w naszym królestwie przebywającym drogim poddanym polecamy bardzo ściśle nakazując, aby jak daleko nasi mieszczanie lubelscy i ich kupcy i furmani z jakimikolwiek ich rzeczami kiedy będą podążali bezpiecznie szlakami czy drogami przepisanymi bez jakiejkolwiek przeszkody [im] pozwólcie na tyle, na ile będzie potrzeba, uczyńcie dozwolonym, inaczej łaska nasza nie zostanie [wam] udzielona. Na świadectwo czego [do dokumentu] przywieszona została nasza pieczęć. Dane w Sandomierzu, w poniedziałek, w przeddzień święta objawienia Chrystusa, roku pańskiego tysiąc czterysta pięćdziesiątego.

Z relacji wielmożnego Jana z Koniecpola kanclerza Królestwa Polski.

MIEJSCOWOŚCI WYMIENIONE W DOKUMENCIE:

1 Hrubieszów, miasto powiatowe w woj. lubelskim, nad rz. Huczwą.
2 Krasnystaw, miasto powiatowe w woj. lubelskim, nad rz. Wieprzem.
3 Kazimierz, miasto powiatowe w woj. lubelskim, nad rz. Wisłą, par. Kazimierz (S. Kuraś, Słownik, s. 96).
4 Zwoleń, miasto w woj. sandomierskim, pow. radomskim, par. Zwoleń.
5 Radom, miasto powiatowe w woj. sandomierskim.
6 Przytyk, miasto w pow. radomskim, par. Przytyk.
7 Inowłódź, miasto w pow. opoczyńskim, par. Inowłódź.
8 Opoczno, miasto w woj. sandomierskim, pow. opoczyński.

KOMENTARZ

Dokument Kazimierza Jagiellończyka z 5 stycznia 1450 r. miał kapitalne znaczenie dla miasta Lublina. Władca ustanawiał tym przywilejem nową drogę dla handlu ruskiego z Lwowa przez Hrubieszów, Krasnystaw, Lublin, Radom i dalej na Wrocław i Poznań dla wszystkich kupców oraz zapewniał specjalną opiekę dla kupców lubelskich. Tym sposobem malała, przynajmniej na pewien czas rola Krakowa w handlu wschodnim. Z inicjatywą ustanowienia nowych szlaków handlowych wystąpiła królowa matka Zofia.

Dokument ten, podobnie jak nadania Kazimierza Jagiellończyka z 1447 r. i 1448 r. wiąże się z szerszą akcją tegoż władcy pozyskiwania stronników w Królestwie Polskim. Posiadamy wiadomość w „Rocznikach” Jana Długosza, że Kazimierz Jagiellończyk zatrzymał się w czerwcu w Lublinie w czasie powrotu z Litwy do Krakowa. W maju 1448 r. odbył się w Lublinie walny zjazd panów polskich i litewskich podczas którego omawiano najwyższej wagi sprawy stosunku do siebie obu państw tworzących unię.

Jednocześnie w mieście toczyła się walka o obsadę urzędu wójta po śmierci Piotra Schirmera. Na urząd wprowadzono Jana Pieczenia mieszczanina krakowskiego. Jednakże obsada ta napotkała na silny sprzeciw ze strony mieszczaństwa lubelskiego. W mieście doszło do zjednoczenia sił kupiectwa oraz rzemieślników, aby pozbyć się Pieczenia z urzędu wójtowskiego. Po przedłużających się sporach i protestach sprawa trafiła w końcu przed sąd nadworny. Pomimo poparcia ze strony władcy chcącego osłabić w ten sposób opozycję przeciwko sobie, wpływy opozycjonistów okazały się jednak zbyt silne i sprawa upadła. W końcu, po paru latach, Jan Pieczeń wycofał się z Lublina, a wójtostwo sprzedał swojemu zięciowi rajcy krakowskiemu Stanisławowi Morsztynowi, w rękach której to rodziny urząd wójtowski pozostał w Lublinie aż do początku XVI w.

Dokument z 5 stycznia 1450 r. stanowi przykład dokumentu królewskiego o skróconym formularzu, charakterystycznym dla nadań doczesnych. Dokument rozpoczyna skrócona intytulacja wymieniająca tylko najważniejsze tytuły panującego, po której następuje charakterystyczna, również lakoniczna w swej treści promulgacja. W narracji dokument opisuje rolę królowej Zofii w zainicjowaniu akcji prawnej przedstawionej na dyplomie. Korroboracja pojawia się w formie typowej dla dokumentów Kazimierza Jagiellończyka bez względu na charakter dokumentu. Datacja wskazuje na miejsce wystawienia dokumentu (datum), a pozostałe elementy chronologiczne oddane zostały za pomocą kalendarza chrześcijańskiego. Dokument wieńczy formuła relacji, w której pojawił się kanclerz Królestwa Polski.

ROZBIÓR DYPLOMATYCZNY

Formuły :

intytulacja, promulgacja, narracja, dyspozycja, korroboracja, datacja, formuła relacji.

Opracowanie źrodła: Marcin Pytel